Schemat badań przesiewowych w rozpoznawaniu zakażeń HBV i HCV zakłada zazwyczaj dwuetapową diagnostykę. Pierwszy etap to badania serologiczne. Drugim etapem jest badanie potwierdzenia.
Diagnostyka zakażeń wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV):
W diagnostyce zakażenia HBV wykorzystuje się:
1. badania serologiczne – w zależności od czasu, jaki upłynął od zakażenia i fazy choroby można wykryć w surowicy markery zakażenia HBV:
● antygen HBsAg pojawia się jako pierwszy marker serologiczny; można go wykryć po 1,5–4 tyg. od pojawienia się DNA HBV, jest używany w badaniach przesiewowych zakażeń HBV.
● antygen HBeAg pojawia się wkrótce po HBsAg, jego obecność wskazuje na ostre, aktywne zakażenie z wysoką wiremią, a tym samym na wysoką zakaźność osoby zakażonej. Na jego podstawie można ocenić skuteczność leczenia.
● przeciwciała anty-HBc w klasie IgM i IgG; pojawiają się najpierw w klasie IgM (świadczą o ostrej fazie choroby) następnie w klasie IgG (oznaczane łącznie z IgM jako anty-HBc total) utrzymują się do końca życia.
● przeciwciała anty-HBe pojawiają się w momencie zaniknięcia antygenu HBeAg (tzw. zjawisko serokonwersji) i są wykrywane przez kilka lat po przebyciu zakażenia, ich obecność świadczy o obniżającym się poziomie wiremii we krwi obwodowej, a tym samym o dobrym rokowaniu wyzdrowienia.
● przeciwciała anty-HBs pojawiają się jako ostatnie – równocześnie z zanikiem lub po zaniku antygenu HBsAg (tzw. zjawisko serokonwersji). Wykrycie ich w surowicy wskazuje na kontakt osoby z antygenem wirusa HBV w przeszłości np. w wyniku szczepienia przeciwko WZW B lub po przebyciu przewlekłego zakażenia tym wirusem.
2. badania molekularne wykrywające DNA HBV – materiał genetyczny wirusa.
W pierwszym etapie diagnostyki wykonuje się testy serologiczne polegające na oznaczeniu obecności antygenu powierzchniowego HBs w surowicy pacjenta. Wykrycie antygenu HBs we krwi obwodowej świadczy o zakażeniu wirusem zapalenia wątroby typu B. Dalsza diagnostyka polega na oznaczeniu antygenu HBe, przeciwciał anty-HBe oraz poziomu wirusowego materiału genetycznego (HBV DNA) w surowicy krwi.
W diagnostyce serologicznej zakażeń HBV dostępne są również szybkie testy immunochromatograficzne do jakościowego wykrywania w krótkim czasie (kilkunastu minut) antygenu powierzchniowego HBsAg w osoczu, surowicy i krwi pełnej (w tym krwi włośniczkowej z palca).
Diagnostyka zakażeń wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV)
W diagnostyce zakażenia HCV wykorzystuje się:
- badania serologiczne wykrywające przeciwciała anty-HCV (pojawiają się średnio po 4-10 tygodniach od ekspozycji).
- badania molekularne wykrywające RNA HCV – materiał genetyczny wirusa (pojawia się we krwi obwodowej jako pierwszy, między 1 a 3 tygodniem od ekspozycji).
Niemożliwym jest odróżnienie zakażenia HCV przebytego od aktywnego wyłącznie w oparciu o testy serologiczne. Należy wykonać badania molekularne. Jedynym markerem, na podstawie którego można stwierdzić aktywne zakażenie HCV u osoby badanej, jest materiał genetyczny wirusa, czyli HCV RNA.
Coraz częściej wykonuje się również tzw. szybkie testy immunochromatograficzne do jakościowego wykrywania przeciwciał anty-HCV wykonywane z krwi żylnej, osocza i surowicy, krwi włośniczkowej z palca lub z śliny. Wynik testu jest znany po kilkunastu minutach.
Od niedawna dostępna jest możliwość wykrywania materiału genetycznego wirusa HCV w ramach testów krwi z palca (w trybie point-of-care). Jakościowe oznaczenie HCV-RNA trwa do dwóch godzin. Metoda nie jest jeszcze popularna w Polsce. Wydaje się być dobrym narzędziem do badań przesiewowych, szczególnie w miejscach, gdzie dostęp do tradycyjnego schematu badań jest utrudniony.