Rak wątrobowokomórkowy (HCC – Hepatocellular carcinoma) to złośliwy nowotwór o trudnym przebiegu i niepomyślnym rokowaniu. Do najważniejszych czynników ryzyka tego nowotworu należy marskość wątroby, która może być związana z przewlekłym zakażeniem HBV i/lub HCV.
Rak wątrobowokomórkowy – przyczyny i rokowania
Rak wątrobowokomórkowy jest najczęstszym pierwotnym nowotworem wątroby i jedną z wiodących przyczyn zgonów z powodu nowotworów na świecie. Jest szóstym co do częstości występowania nowotworem złośliwym na świecie i zajmuje czwarte miejsce wśród zgonów z przyczyn onkologicznych1. Rokowanie pacjentów z tym nowotworem jest złe2. W Polsce, rocznie dochodzi do ponad 2000 zgonów z powodu raka wątrobowokomórkowego3.
Zakażenia HBV i HCV przebiegają przez wiele lat bezobjawowo – stąd osoba zakażona nie wie, że jest zakażona, a wirus niszczy organizm, głównie wątrobę. Przewlekłe zakażenie HBV i/lub HCV powoduje uszkodzenie wątroby, mogąc prowadzić do wystąpienia raka wątrobowokomórkowego.
Przebieg przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B i C
Wirusowe Zapalenie Wątroby typu C (WZW C)
Jest chorobą wywoływaną przez wirus HCV, która najczęściej przechodzi w postać przewlekłą, a długoletnie zakażenie, które często ma bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg, grozi poważnymi konsekwencjami w postaci marskości wątroby oraz raka wątrobowokomórkowego.
Po zakażeniu wirusem HCV, jedynie u co piątej osoby obserwuje się manifestację ostrej choroby w postaci WZW C. Objawy w jego przebiegu bywają często niespecyficzne. Dominuje osłabienie, brak apetytu, bóle stawów i mięśni. Chorzy zgłaszają nudności, wymioty oraz bóle brzucha, rzadziej zażółcenie skóry i białkówek, ściemnienie moczu czy odbarwienie stolca.
W większości przypadków zakażenie HCV przechodzi w stan przewlekły. Eliminacja przewlekłego zakażenia HCV siłami natury nie jest możliwa – bez leczenia pacjent będzie zakażony do końca życia. W trakcie zakażenia postępuje włóknienie wątroby, które po latach może prowadzić do marskości narządu. W większości przypadków przewlekłe zakażenie przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo (np. ze zmęczeniem, utratą masy ciała) lub występują objawy pozawątrobowe, dotyczące takich narządów jak skóra, stawy, nerki, tarczyca i układ nerwowy.
Wirusowe Zapalenie Wątroby typu B (WZW B)
Jest chorobą wywoływaną przez wirus HBV, która najczęściej ma postać ostrą, objawową: z żółtaczką, bólami brzucha, nudnościami. Zakażenie HBV może przejść również w postać przewlekłego zapalenia, prowadzącego do marskości wątroby i raka narządu. Rozwój przewlekłej postaci WZW B jest odwrotnie proporcjonalny do wieku, w którym osoba została zakażona. Większość zakażonych niemowląt rozwija postać przewlekłą infekcji, z kolei u osób zakażonych w wieku dorosłym już tylko w 5-10% rozwinie się przewlekłe zakażenie.
Jeśli dojdzie do manifestacji klinicznej ostrego zakażenia HBV, objawy są takie same jak we wszystkich wirusowych zapaleniach wątroby: złe samopoczucie, osłabienie, brak apetytu, ból stawów i mięśni, ciemny mocz, odbarwiony stolec, wzrost ALT.
Eliminacja przewlekłego zakażenia HBV siłami natury jest zjawiskiem rzadkim, a większość osób pozostanie zakażonymi do końca życia. W trakcie zakażenia trwa zapalenie i postępujące włóknienie wątroby, które po latach może prowadzić do marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. U osób zakażonych w dzieciństwie, poważne następstwa zakażenia HBV mogą wystąpić w młodości lub w wieku średnim. Osoba przewlekle zakażona HBV najczęściej nie prezentuje żadnych objawów klinicznych, co utrudnia rozpoznanie zakażenia. Pierwsze objawy związane są z rozwiniętą już marskością wątroby lub z pozawątrobowymi manifestacjami klinicznymi (tj. zapalenie naczyń krwionośnych, kłębuszkowe zapalenie nerek, plamice skórne).
Odrębnością biologii wirusa HBV jest utajone zakażenie. HBV jest wirusem, który integruje się z materiałem genetycznym gospodarza i w związku z tym pozostaje na zawsze w hepatocytach. Mikroreplikacja HBV odbywa się w komórkach wątroby nawet wtedy, gdy chory zdrowieje. U osób, które przebyły zakażenie (wykrywa się u nich przeciwciała anty-HBc), może dojść do reaktywacji zakażenia HBV w warunkach immunosupresji np. polekowej.
Przewlekłe zakażenie HBV i HCV mają najczęściej podstępny przebieg, gdyż objawy nie występują lub bywają niespecyficzne, co utrudnia i odracza w czasie rozpoznanie. W przypadku zakażenia HCV ryzyko wystąpienia raka wątrobowokomórkowego jest 17-krotnie wyższe niż u osób niezakażonych. W przypadku HBV 100-krotnie wyższe4.
Metody leczenie raka wątrobowokomórkowego
Możliwości terapii w przypadku raka wątroby uzależnione są od wielu czynników, m.in.: zaawansowania choroby nowotworowej, liczby i wielkości zmian, ewentualnych przerzutów. Nie mniej ważny w rokowaniu jest wiek pacjenta oraz choroby towarzyszące.
Zdecydowana większość przypadków raka wątrobowokomórkowego rozwija się w wątrobie o przebudowie marskiej. Bywa, że we wczesnych stadiach choroby pacjent nie zgłasza żadnych objawów, co może prowadzić do przeoczenia guza.
Leczeniem wczesnych postaci raka wątrobowokomórkowego jest przeszczep wątroby, w przypadku zaawansowanych postaci raka stosuje się ablację, chemoembolizację guza, celowane leczenie molekularne – jednakże rokowania nie są pomyślne.
Skuteczniej jest zapobiec rozwojowi nowotworu poprzez niedopuszczenie do rozwoju stłuszczenia i marskości wątroby. Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju marskości wątroby należą przewlekłe zakażenia HCV i HBV, a także nadużywanie alkoholu, czy otyłość i zespół metaboliczny, prowadzące do stłuszczenia wątroby.
1Villanueva A. Hepatocellular Carcinoma”. Longo D.L (ed). New England Journal of Medicine 2019; 380 (15): 1450–62. https://doi.org/10.1056/NEJMra1713263.
2Greten TF, Papendorf F, Bleck JS, Kirchhoff T, Wohlberedt T, Kubicka S, Klempnauer J, Galanski M, Manns MP. Survival rate in patients with hepatocellular carcinoma: a retrospective analysis of 389 patients. Br J Cancer. 2005 May 23;92(10):1862-8.
3Zakrzewska K, Stępień M, Rosińska M. Hepatitis C in Poland in 2018. Przegląd Epidemiologiczny 2020; 74 (2): 209–22. https://doi.org/10.32394/pe.74.17.
http://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/hepatitis-c-in-poland-in-2018-wirusowe-zapalenie-watroby-typu-c-wzw-c-w-polsce-w-2018-roku?lang=pl
4Janevska D, Chaloska-Ivanova V, Janevski V. Hepatocellular Carcinoma: Risk Factors, Diagnosis and Treatment. Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 2015;3(4):732-736. doi:10.3889/oamjms.2015.111