Słownik

Albumina

Białko wytwarzane w wątrobie. Pełni funkcję transportową m.in. dla hormonów, witamin, enzymów, kwasów tłuszczowych i leków. Głównym zadaniem albumin jest regulacja objętości krwi i utrzymywanie wody obecnej w naczyniach krwionośnych, co zabezpiecza przed jej przenikaniem do otaczających tkanek i powstawaniem obrzęków. Niskie stężenie albumin może wskazywać m.in. na niedożywienie, zbyt dużą ilość wody w organizmie, choroby nerek oraz niewydolność wątroby.

Anty-HCV

Przeciwciała przeciw wirusowi zapalenia wątroby typu C (HCV). Ich obecność we krwi oznacza, że badana osoba miała kontakt z wirusem – obecność wskazuje na przebyte lub obecne zakażenie HCV. Celem potwierdzenia zakażenia konieczne jest wykonanie badania w kierunku wykrycia materiału genetycznego wirusa: HCV-RNA.

Antygen

To substancja lub czynnik, który wywołuje odpowiedź ze strony układu immunologicznego. Antygeny mogą być pochodzenia zewnętrznego (np. wirusy i bakterie) lub wewnętrznego (elementy własnych komórek organizmu). Więcej o wykorzystaniu antygenów w diagnostyce zakażeń HBV możesz dowiedzieć się tutaj.

Badania przesiewowe (skriningowe)

Rodzaj badania, które przeprowadza się wśród osób bez objawów danej choroby w celu jej wczesnego wykrycia i wczesnego leczenia. Celem jest zapobieganie poważnym następstwom danej choroby w przyszłości.

Bezobjawowe zakażenie

To zakażenie bez objawów klinicznych choroby. Brak dolegliwości przy zakażeniu znacząco utrudnia wczesną diagnostykę i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia. W większości przypadków przewlekłe zakażenie HCV przebiega bezobjawowo.

Bilirubina

Barwnik żółciowy, który pochodzi z rozpadu krwinek czerwonych. Jego podwyższony poziom we krwi może prowadzić do zażółcenia białkówek oczu i skóry. Oznaczanie stężenia bilirubiny całkowitej (BIL) należy do ważnych badań w diagnostyce chorób wątroby. Podwyższone stężenie występuje w toksycznym, alkoholowym lub polekowym uszkodzeniu wątroby, marskości wątroby, czasem wynika z czynników niezwiązanych z chorobami wątroby – zawsze jednak wymaga konsultacji z lekarzem.

Biopsja wątroby

Inwazyjny zabieg, który polega na pobraniu igłą niewielkiego fragmentu wątroby (miąższu) i poddaniu go badaniu histopatologicznemu. Służy diagnostyce chorób wątroby.

Całkowity brak odpowiedzi na leczenie

W kontekście zakażenia HCV brak odpowiedzi na leczenie oznacza wykrywalną wiremię po 12 tygodniach od zakończenia terapii.

Cholestaza

Zespół objawów związanych z utrudnieniem odpływu żółci z wątroby, pęcherzyka żółciowego lub pozawątrobowych dróg żółciowych do dwunastnicy.

Czynniki ryzyka

W kontekście zakażeń HCV to czynniki, które zwiększają narażenie na zakażenia, np. przyjmowanie substancji psychoaktywnych w iniekcjach lub drogą donosową, tatuaż wykonany w niesterylnych warunkach. Pozostałe czynniki poznasz tutaj: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/czynniki-ryzyka-zakazen-hbv-i-hcv/

DAA - Direct-Acting Antiviral/Leki działające bezpośrednio na wirusa

Grupa leków, które blokują enzymy kluczowe dla namnażania wirusa HCV. Istnieją cztery kategorie leków: inhibitory proteazy, inhibitory polimerazy (nukleozydowe i nienukleozydowe) oraz inhibitory NS5A. Więcej o leczeniu WZW C: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/o-programie/dostepne-metody-leczenia-osob-zakazonych-hbv-i-hcv/

Droga zakażenia / Droga szerzenia się zakażenia

Sposób, w jaki drobnoustrój przenoszony jest ze źródła zakażenia na organizm wrażliwy na zakażenie. Istnieje pięć podstawowych dróg szerzenia się zakażeń: kontakt (bezpośredni np. kontakty seksualne, zakażenie wertykalne, drogą fekalno-oralną, kontakt ze skórą lub kontakt ze zwierzęciem: ukąszenia oraz kontakt pośredni np. za pośrednictwem skażonego materiałem biologicznym przedmiotu), droga kropelkowa (bezpośrednio podczas kaszlu lub kichania), droga powietrzna (pośrednio w postaci drobnego pyłu lub kropelek płynu, unoszących się w powietrzu), przenoszenie przez przedmioty (w tym również przez wodę i żywność, powodując zatrucia pokarmowe), przenoszenie przez wektory (np. muchy, komary, kleszcze, gryzonie). Jak przecinać drogi zakażenia HCV: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/profilaktyka-wirusowego-zapalenia-watroby-typu-b-i-c/

Więcej o samych drogach zakażenia HCV dowiesz się tutaj: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/czynniki-ryzyka-zakazen-hbv-i-hcv/

Działania niepożądane

Niekorzystne i niezamierzone objawy stosowania leku, które występują po jego podaniu.

EOT (z ang. end of treatment)

Określa odpowiedź na leczenie bezpośrednio po zakończeniu terapii, może nią być np. wykrywalna lub niewykrywalna wiremia HCV.

Elastografia wątroby

Nieinwazyjna metoda diagnostyczna, która pozwala ocenić sztywność wątroby. Stosuje się ją w celu pośredniej oceny włóknienia wątroby.

Encefalopatia wątrobowa

Zaburzenia psychiczne i neurologiczne spowodowane upośledzeniem czynności wątroby w zakresie usuwania toksycznych produktów przemiany materii, głównie amoniaku. Toksyny z krwią dostają się do ośrodkowego układu nerwowego i prowadzą do zaburzeń jego funkcjonowania. Przyczyną encefalopatii wątrobowej jest niewydolność wątroby.

Fałszywie dodatni wynik

Dodatni wynik testu (badania) u osoby, która nie ma choroby, będącej przedmiotem badania.

Fałszywie ujemny wynik

Ujemny wynik testu (badania) u osoby, u której występuje choroba, będąca przedmiotem badania.

Flawiwirusy (z łac. Flaviviridae)

Rodzina wirusów RNA, należy do niej wirus HCV (z rodzaju Hepacivirus).

HCC (Hepatocellular carcinoma)

Rak wątrobowokomórkowy, jest najczęstszym pierwotnym nowotworem wątroby. Przewlekłe zakażenie HCV powoduje uszkodzenie wątroby, mogąc prowadzić do wystąpienia raka wątrobowokomórkowego.

HCV (Hepatitis C virus)

Wirus wywołujący wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C). Jest osłonkowym, jednoniciowym wirusem RNA o dodatniej polaryzacji, zaliczanym do rodziny Flaviviridae.

HCV RNA

Materiał genetyczny wirusa HCV obecny we krwi od momentu zakażenia. Wykryty we krwi człowieka świadczy o zakażeniu HCV.

Hepadnawirusy (z łac. Hepadnaviridae)

Rodzina wirusów, należy do niej wirus HBV (z rodzaju Orthohepadnavirus).

Hepatocyt

Komórka wątrobowa. Podstawowy element struktury miąższu wątroby. Ze względu na nieustannie przebiegające w wątrobie procesy metaboliczne, każda komórka wątroby (hepatocyt) ma bezpośredni kontakt z krwią. Za jej pomocą dostarczane są do hepatocytów niezbędne półprodukty, a zabierane ostateczne produkty przemiany materii.

Inhibitor

Czynnik, który powoduje spowolnienie lub zahamowanie danej aktywności (np. reakcji chemicznej).

Inhibitor polimerazy

Czynnik, na przykład w postaci leku, hamujący działanie polimerazy niezbędnej do replikacji wirusa. Inhibitory polimerazy stosowane są w kombinacji z innymi lekami w terapii zakażeń HCV.

Inhibitor proteazy

Czynnik, na przykład w postaci leku, blokujący replikację wirusa poprzez wzajemne oddziaływanie z wirusowym enzymem: proteazą. Inhibitory proteazy są wykorzystywane w kombinacji z innymi lekami do leczenia zakażeń HCV.

Interakcje lekowe

Reakcje, do których może dojść w sytuacji, gdy chory przyjmuje równolegle kilka leków lub leki są przyjmowane ze szczególnymi produktami spożywczymi lub ziołami. Interakcje mogą zwiększać (co może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych) lub obniżać działanie leku.

Interferon

Białko wytwarzane w postaci naturalnej przez komórki układu odpornościowego w odpowiedzi na zakażenie, występujące w trzech odmianach: alfa, beta, gamma. Interferon alfa wytworzony metodami inżynierii genetycznej służył do leczenia przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby typu C.

Karencjonowanie

Termin związany z przetaczaniem krwi (transfuzją krwi), polega na przechowywaniu składnika krwi przez co najmniej 16 tygodni i sprawdzeniu po tym czasie jaki jest wynik badań w kierunku zakażeń różnymi wirusami.

Posłuchaj wypowiedzi eksperta: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/06/swiatowy-dzien-krwiodawstwa-1.mp4

Leczenie skojarzone

Jednoczesne leczenie więcej niż jednym lekiem.

Leki działające bezpośrednio na wirusa (patrz „DAA”)

Grupa leków, które blokują enzymy kluczowe dla namnażania wirusa HCV. Istnieją przynajmniej cztery kategorie tych leków: inhibitory proteazy, inhibitory polimerazy (nukleozydowe i nienukleozydowe) oraz inhibitory NS5A. Więcej o leczeniu WZW C: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/o-programie/dostepne-metody-leczenia-osob-zakazonych-hbv-i-hcv/

Leukoredukcja

Pojęcie związane z przetaczaniem krwi (transfuzją krwi); usunięcie leukocytów (krwinek białych) z krwi lub jej składników. Według zaleceń Dyrektywy 2002/98/EC obowiązujących w Polsce, składniki krwi przeznaczone do przetoczenia uznaje się za ubogoleukocytarne, jeżeli zawierają poniżej 1 × 106 leukocytów/jednostkę. Leukoredukcja zapobiega m.in. przeniesieniu czynników zakaźnych, a także zapobiega wystąpieniu oporności na przetaczanie krwinek płytkowych.

Posłuchaj wypowiedzi eksperta: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/06/swiatowy-dzien-krwiodawstwa-1.mp4

Marskość wątroby

Zaawansowane stadium przewlekłej choroby wątroby. Na skutek włóknienia narządu spowodowanego czynnikami uszkadzającymi (przewlekły stan zapalny, toksyny itp.), dochodzi do zastąpienia prawidłowej tkanki wątrobowej niepełnowartościową tkanką łączną. Proces zwykle trwa latami i początkowo może przebiegać bezobjawowo. Zaburzenia struktury wątroby z powstaniem tzw. guzków regeneracyjnych (miąższ wątroby otoczony tkanką włóknistą) skutkują ubytkiem czynnego miąższu i w efekcie prowadzą do zaburzeń czynności, a w skrajnym stadium do niewydolności narządu z żółtaczką, wodobrzuszem, obrzękami i encefalopatią. Na podłożu marskości wątroby może rozwinąć się rak wątrobowokomórkowy.

W jaki sposób jej zapobiegać dowiesz się na: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/profilaktyka-wirusowego-zapalenia-watroby-typu-b-i-c/

Onkogen

Czynnik, który przyczynia się do rozwoju nowotworu. Do onkogenów zalicza się m.in. wirusa HBV.

Przeciwciała

Białka produkowane przez organizm w odpowiedzi immunologicznej na kontakt z drobnoustrojem.

Replikacja wirusa

Namnażanie wirusa, powielanie jego materiału genetycznego.

Reterapia

Ponowne leczenie z uwagi na nieskuteczność poprzedniej terapii lub z powodu nawrotu choroby.

Rybawiryna

Syntetyczny lek przeciwwirusowy stosowany łącznie z interferonem alfa w terapii przewlekłego zapalenia wątroby typu C przed erą terapii lekami działającymi bezpośrednio na wirusa (DAA - Direct-Acting Antiviral).

SVR – sustained virological response

Trwała odpowiedź wirusologiczna po leczeniu, oznacza brak HCV-RNA po upływie co najmniej 12 tygodni od zakończenia terapii lekami działającymi bezpośrednio na wirusa HCV (DAA). Potwierdza wyleczenie zakażenia HCV.

Transaminazy

Enzymy wątrobowe (aminotransferaza alaninowa (ALT) i aminotransferaza asparaginianowa (AST)). Podwyższona aktywność transaminaz moze świadczyć o uszkodzeniu wątroby.

Transmisja (patrz: „Droga zakażenia”)

Przeniesienie zakażenia z organizmu zakażonego na organizm wrażliwy.

Transplantacja wątroby

Zabieg polegający na tym, że u biorcy dokonuje się wszczepienia wątroby lub jej fragmentu pochodzącego od dawcy narządu.

Układ immunologiczny (odpornościowy)

Układ narządów (grasica, śledziona, węzły chłonne, tkanka limfatyczna przewodu pokarmowego oraz migdałki), który odpowiada za obronę organizmu m.in. przed zakaźnymi czynnikami chorobotwórczymi, czyli np. wirusami.

Wiremia HCV

Ilość jednostek wirusa HCV we krwi. Parametr oznaczany w diagnostyce przewlekłego WZW C przed i po leczeniu przeciwwirusowym.

Wirus

Cząsteczka organiczna zbudowana z białka i kwasu nukleinowego (DNA lub RNA), niezdolna do życia poza organizmem gospodarza.

Wirus hepatotropowy

Wirus, który wykazuje powinowactwo do komórek wątrobowych. Do rodziny wirusów pierwotnie hepatotropowych, czyli takich, dla których wątroba jest głównym celem, należą HAV, HBV, HCV, HDV i HEV. Są to wirusy niecytopatogenne, czyli nie uszkadzające bezpośrednio komórek wątroby, do uszkodzenia narządu dochodzi na skutek reakcji zapalnej i odpowiedzi układu odpornościowego, który „eliminuje” zakażone hepatocyty. Przewlekłe zakażenie wirusami HBV, HCV, HDV może prowadzić do włóknienia wątroby, marskości narządu oraz do rozwoju raka wątrobowokomórkowego.

Więcej o wirusach hepatotropowych dowiesz się tutaj: https://stylzycia.polki.pl/choroby,uwazaj-na-ten-alfabet-wzw-typu-a-b-c-d-e,10439288,artykul.html

Wodobrzusze

Nie jest chorobą, a objawem występującym w przebiegu różnych chorób. Polega na gromadzeniu się płynu puchlinowego w jamie brzusznej.

Włóknienie wątroby

Proces zastępowania prawidłowej tkanki wątrobowej przez tkankę łączną, prowadzący w efekcie do rozwoju marskości wątroby. Jak zapobiegać procesowi dowiesz się na: https://watrobanieboli.pzh.gov.pl/profilaktyka-wirusowego-zapalenia-watroby-typu-b-i-c/

Zachowania zwiększające ryzyko zakażenia

W kontekście zakażenia HBV i HCV to zachowania związane z możliwością infekcji. Więcej o tym jak zapobiegać zakażeniom dowiesz się tutaj.

Zakażenie wertykalne

Przeniesienie zakażenia HCV z zakażonej matki na dziecko podczas ciąży lub porodu.

Zapalenie wątroby

Choroba, której istotą jest uszkodzenie wątroby, najczęściej wywołane czynnikami toksycznymi (np. leki, alkohol) lub infekcyjnymi np. wirusami HBV i HCV. Więcej możesz przeczytać tu.

Żółtaczka

Żółć

Płynna wydzielina wątroby, której zadaniem jest wspomaganie trawienia i wchłaniania tłuszczów.